جوانان و محبت اهل بیت (علیهم السلام)

*موضوع پژوهش زیر با استفاده از کتاب « عشق برتر » تهیه و تنظیم شده است. محبت اهل بیت (علیهم السلام) یکی از فرایض اسلامی است . برقراری ارتباط عاطفی بین جوانان و ائمه (علیهم السلام) ، آنان را از لغزش ها و آسیب ها حفظ می کند . ضمن این که با بهره گیری از آموزه های اهل بیت می توانند مسیر صحیح زندگی را انتخاب نمایند . در قرآن کریم ، پاداش هدایت گری و ارشاد مردم از سوی اهل بیت (علیهم السلام) ، محبت و دوستی آنان قرار داده شده است : « قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّه فی القربی ».1 پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود : « مودّت اهل بیت من ، بر هر مرد و زنی واجب است .»2 محبت اهل بیت (علیهم السلام) ابعاد گسترده ای دارد که این نوشتار به راه های ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) در جوانان با محوریت وظایف خانواده و اجتماع ، می پردازد . قبل از ورود به موضوع اصلی بحث ، بیان چند نکته لازم است : مقصود از اهل بیت (علیهم السلام) ، دوازده امام (علیهم السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) می باشد . مقصود از محبت ، دوستی و نهایت عشق ورزیدن به خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که در متون دینی و روایات با واژه هایی مانند : مودّت ، محبت و ولایت یاد شده است . منظور از راه های ایجاد محبت اهل بیت ، گسترش و تعمیق محبت است ، زیرا اصل محبت اهل بیت با گوشت و پوست مردم آمیخته است و نیاز به ایجاد آن نیست .
راه های ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) شیوه های متعددی برای ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) در جوانان وجود دارد که برای رعایت اختصار ، به بعضی از آنها اشاره می شود :
1 – الگو سازی به طور کلی مردم به ویژه جوانان ، آرمان گرا و قهرمان دوست هستند ، از این رو سعی می کنند رفتار و گفتار آنان را الگوی خود قرار دهند . کشورهای غربی ، دربارۀ شخصیت ها وچهره های ملی و علمی خود صدها کتاب و مقاله می نویسند و فیلم و مجسمه می سازند ، اما متأسفانه ما بزرگان دینمان را که بسیار ارزنده تر و شایسته تر از الگوهای غربی هستند ، آن چنان که باید مطرح نکرده ایم و به الگو سازی نپرداخته ایم . اگر جوانان جای گاه رفیع و آموزه ها وروش های امامان را در زندگی بشناسند ، مجذوب آنها می شوند .
در آموزه های دینی سفارش شده است که مردم ائمۀ معصومین (علیهم السلام) را الگو قرار دهند .3 در قرآن ، پیامبر اسلام الگویی حسنه معرفی شده است .4 پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز همگان را به الگو گیری از اهل بیت (علیهم السلام) فرا خوانده و فرموده است : « اهل بیت من میان حق و باطل را جدا می کنند و پیشوایانی هستند که باید به آنان اقتدا کرد .»5 2 – تعظیم و تکریم اهل بیت (علیهم السلام) نحوۀ برخورد والدین ، معلمان و بزرگان جامعه با خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) ،نقش تعیین کننده ای در ایجاد محبت آنان دارد . احترام نام ائمه ، صلوات فرستادن برای آنان ، برخاستن هنگام ذکر نام امام زمان (علیه السلام) ، برپایی جشن های میلاد امامان و برگزاری مراسم عزاداری در شهادت آنان و ... ، موجب می گردد که جوانان به سوی اهل بیت جذب شوند . در روایات اسلامی سفارش شده است که فرزندان خود را به نام های معصومان (علیهم السلام) نام گذاری کنید .6 هم چنین تأکید شده است که هنگام شنیدن نام محمد (صلی الله علیه و آله) بر او و آلش درود بفرستید. وقتی سکونی به امام صادق (علیه السلام) خبر داد که خداوند به وی دختری عطا کرده است ، حضرت پرسید : او را چه نامیده ای ؟ گفت : فاطمه . امام آهی کشید و فرمود : حال که نامش را فاطمه نهاده ای ، به او ناسزا مگو و او را مزن .7 هنگامی که « دعبل خزاعی » قصیدۀ معروف خویش را برای امام رضا (علیه السلام) خواند و از امام رضا (علیه السلام) و قیام او یاد کرد ، حضرت دست بر سر گذاشت و به نشانۀ تواضع در برابر نام مهدی (علیه السلام) ایستاد و برای فرج آن حضرت دعا کرد .8 3 – یاد آوری عنایت ویژه اهل بیت (علیهم السلام) به شیعه یکی از شیوه های جذب جوانان به اهل بیت (علیهم السلام) ، بیان عنایت های ویژۀ آنان به شیعیان است . زیرا جوانان به طور فطری دوست دارند که مورد توجه و عنایت همگان ، به ویژه بزرگان قرار گیرند .
بر این اساس ، اگر جوانان بدانند که اهل بیت (علیهم السلام) آنان را شاخ و برگ درختی می دانند که به خودشان مربوط می شود و در دنیا گرفتاری هاشان را حل کرده و در آخرت از آنان شفاعت می کنند ، دل باختۀ اهل بیت می گردند . در این زمینه احادیث فراوانی وجود دارد که به دو نمونه اشاره می گردد : امام صادق در ذیل آیۀ : « انّ الینا ایابهم ثمّ انّ علینا حسابهم » فرمود : چون روز قیامت فرا رسد ، خداوند حساب رسی شیعیان را بر عهدۀ ما می گذارد .9 روزی امام صادق (علیه السلام) گروهی از شیعیان را در مسجد دید ، به آنان نزدیک شد ، سلام کرد و فرمود : به خدا قسم ، روح و بوی شما را دوست می دارم ... شمایاران دین خدایید ، شما پیش تازان به سوی بهشتید و ما بهشت را برای شما تضمین کرده ایم .10 4 – بیان جای گاه اهل بیت (علیهم السلام) باید به جوانان آموخت که اهل بیت (علیهم السلام) واسطۀ فیض الهی بوده و ولی نعمت های ما هستند .11 آن بزرگواران در ایجاد تمدن اسلامی ، هویت سازی و هدایت ما نقش بنیادی داشته و دارند .
تمام مسائل عقیدتی ، سیاسی ، فقهی و عرفانی ما ریشه در آموزه های اهل بیت (علیهم السلام) دارد و آنان در حوزه های مختلف علمی ، اخلاقی و اجتماعی ، قهرمان و اسطوره بودند . ابعاد شخصیت آنها به گونه ای بود که دوست و دشمن را به احترام و اکرام وا می داشت . ذکر چند نمونه در این جا ، شایسته است : عایشه می گوید : ابوبکر را دیدم که بسیار به چهرۀ علی (علیه السلام) نگاه می کند . گفتم : ای پدر ! زیاد به چهرۀ علی نگاه می کنی ، علت چیست ؟ گفت : دخترم ، از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می فرمود ک نظر کردن بر چهرۀ علی ، عبادت است .12 عمر بن خطاب گفت : « زنان عاجزند فرزندی مثل علی بن ابی طالب به دنیا آورند .»13 عطا می گوید : از عایشه دربارۀ علی (علیه السلام) سؤال کردم ، پاسخ داد : او بهترین انسان است و در این مطلب شک نمی کند مگر کافر .14 اگر جایگاه اهل بیت (علیهم السلام) در قالب تدوین کتاب ، تهیۀ سریال ها و برگزاری همایش و نظایر آن شناسانده شود ، جوانان مجذوب اهل بیت (علیهم السلام) می شوند . امام رضا (علیه السلام) فرمود : « اگر مردم خوبی های حرف ها و تعالیم ما را بشناسند ، از ما پیروی می کنند .»15 5 – بیان فضیلت دوستی اهل بیت (علیهم السلام) گرچه بیان جایگاه اهل بیت (علیهم السلام) در ایجاد محبت آنان نقش مهمی دارد ، ولی بیان فضیلت محبت اهل بیت، تأثیر آن را چند برابر می کند . روایات اسلامی همگان را به دوستی اهل بیت (علیهم السلام) دعوت کرده و حتی آن را حق آنان دانسته است .
امام علی (علیه السلام) فرمود : « علیکم بحب آل نبیّکم فانّه حق الله علیکم ؛16 بر شما باد محبت دودمان پیامبرتان ، چرا که آن ، حق خدا بر شما می باشد .» احادیث فراوانی دربارۀ فضیلت اهل بیت (علیهم السلام) واردشده است .17 پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود : هر کس با محبت و ایمان کامل می میرد ، فرشتۀ مرگ او را به بهشت مژده می دهد و قبرش زیارت گاه رحمت الهی می شود .... .18 در روایاتی دیگر ، مودّت و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) یک « فرض الهی » و ملاک قبولی اعمال و عبادت به حساب آمده است . تولّای شما فرض خدایی است – قبول و ردّ این مرز جدایی است – هر آن کس را که در دین رسول است – ولایت ، مُهر و امضای قبول است – دیانت بی شما کامل نگردد – به جز با عشقتان دل ، دل نگردد – اهل سنت نیز به محبت اهل بیت (علیهم السلام) تأکید کرده اند . در شعر شافعی آمده است : ای خاندان پیامبر ! حبّ شما فریضه ای است که خداوند در قرآن آورده است ، برای شما همین افتخار بزرگ بس که هر کس ( در نماز ) بر شما صلوات نفرستد ، نمازش درست نیست .19 استاد شهید مطهری (ره) معتقد است : از بزرگ ترین امتیاز شیعه بر سایر مذاهب این است که پایه و زیر بنای اصلی آن ، محبت است .از زمان شخص بنی آدم (علیه السلام) که این مذهب پایه گذاری شده ، زمزمۀ محبت و دوستی بوده است . آن جا که در سخن رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) جملۀ « علی و شیعته هم الفائزون » را می شنویم ، گروهی را در گرد علی (علیه السلام) می بینیم که شیفته و مجذوب اویند ، از این رو تشیع ، مذهب عشق و شیفتگی است و تولاّی آن حضرت ، مکتب عشق و محبت است .20 ابن سکّیت اهوازی ، از عالمان برجسته و از شاگردان مخصوص امام جواد و امام هادی (علیهما السلام) است .
متوکّل عباسی وی را برای معلمی دو فرزند خود ( المعتزّ و المؤیّد ) انتخاب کرد . او ناگزیر مدتی فرزندان متوکّل را درس داد . روزی مجلس با شکوهی از طرف متوکّل تشکیل شد و شخصیت های علمی و ادبی در آن شرکت کردند . متوکّل می دانست که ابن سکّیت از محبان و شیعیان اهل بیت (علیهم السلام) است . در آن مجلس و در حضور همگان از ابن سکّیت پرسید : این دو پسرم ( المعتزّ و المؤیّد ) را بیشتر دوست داری یا حسن و حسین را ؟! ابن سکّیت در تنگنای سختی قرار گرفت ،زیرا می دانست که متوکّل و جلّادان وی بی رحم ترین انسان ها هستند ؛ در عین حال با کمال صراحت جواب داد : به خدا قسم ، قنبر – غلام علی (علیه السلام) – از تو و پسران تو بهتر است . متوکّل از این پاسخ آن چنان خشمگین شد که به غلامان دستور داد زبانش را از پشت سرش بیرون بکشند .21 6 – تشکّل های مذهبی برنامه های خود جوش جوانان که به صورت گروهی انجام می گیرد ؛ مانند : چراغانی و آذین بندی معابر در نیمۀ شعبان ، تشکیل و راه انداختن دستۀ عزاداری ، برپایی جشن و سرور در ایام میلاد ائمه (علیهم السلام) و ... ، همه گره زنندۀ قلب جوانان با محبت اهل بیت (علیهم السلام) است ، زیرا آنان زمینه های روحی خوبی دارند که باید از آن به درستی بهره گرفت .
می توان در محله های مختلف تشکیل با کمک و مسئولیت خود جوانان هیئت هایی تشکیل داد و از این طریق در ایجاد محبت اهل بیت (علیه السلام) کمک کرد . لازم است در این جا به نکته ای مهم اشاره کنیم و آن این که بعضی افراد به پندار این که از اهل بیت (علیهم السلام) تمجید می نمایند ، ناخود آگاه آنان را از الگو بودن خارج می کنند و موجب می گردند جوانان احساس کنند به هیج وجه نمی توانند از سیره و روش زندگی آنان بهره مند شوند ؛ از این رو آنان را الگوی خود قرار نمی دهند . درآموزه های اسلامی ، مسلمانان از مبالغه گرایی نهی گردیده اند و به آنها سفارش شده است اهل بیت (علیهم السلام) را آن گونه که هستند معرفی نمایند . پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود : « مرا بیش از حقم بالا نبرید ، زیرا خداوند قبل از این که مرا پیامبر قرار دهد ، عبد خود قرار داده است .»22 امام صادق (علیه السلام) فرمود : مردی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت : سلام بر تو ای پروردگار من ! حضرت به او عتاب کرد : خدا تو را لعنت کند ! خدای تو الله است .»22 پیامبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود : « امت من دربارۀ تو سه گروه خواهد شد : گروهی دشمن تو خواهند بود و گروهی دربارۀ تو غلّو خواهند کرد ؛ ای علی ! شیعیان تو در بهشت خواهند بود و دشمنان و غلّو کنندگانِ دربارۀ تو ، در آتش .»24 برخی در محبت ورزی به اهل بیت (علیهم السلام) و معرفی آنان تفریط نموده اند و محبت آنها را با دیگران برابر دانسته اند . این افراد عقیده دارند که اهل بیت (علیهم السلام) متعلق به زمان خودشان بوده اند و نمی توانند الگوهای موفقی برای انسان ها در همۀ عصرها باشند . افراط و تفریط در معرفی اهل بیت و اظهار محبت به آنان ، ازآسیب های جدّی است که باید با آن مبارزه کرد . بهترین شیوۀ اظهار محبت به اهل بیت و معرفی آنان ، رعایت اعتدال است . امام علی (علیه السلام) فرمود : « به زودی دو گروه نسبت به من هلاک می گردند : دوستی که افراط کند و به غیر حق کشانده شود و دشمنی که در کینه توزی با من زیاده روی کرده و به راه باطل در آید .»25 8 – زیارت و توسل به اهل بیت (علیهم السلام) حضور جوانان در اماکن مذهبی و زیارت اهل بیت (علیهم السلام) سبب می شود که بیشتر با جایگاه آنان آشنا شوند و زمینۀ عمق بخشیدن به مودّت اهل بیت (علیهم السلام) فراهم گردد . از سوی دیگر توسل به اهل بیت و خواندن زیارت نامه های آنها موجب می شود که جوانان دل باختۀ آن بزرگواران گردند ، زیرا در این زیارت نامه ها ابعاد زندگی و تعلیمات اهل بیت (علیهم السلام) بیان گردیده است . 9- شبهه زدایی جوانان در عرصه های مختلف عقیدتی ، سیاسی و فرهنگی ... آسیب پذیرترین قشر جامعه هستند ؛ زیرا تجربۀ کافی و قدرت تحلیل درست مسائل را ندارند و به همین دلیل تحت تأثیر تبلیغات و شبهه سازی های معاندان قرار می گیرند . ناپختگی جوانان از یک سو و سیاست های سود جویانۀ دشمنان از سوی دیگر موجب میشود که آنان در تشخیص حق و باطل و انتخاب مسیر صحیح دچار مشکل شوند .
امروزه دشمنان اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) با بهرگیری از همۀ اهرم ها از جمله : فیلم ، کتاب ، سینما و ... در صدد تضعیف باورهای دینی و جدایی جوانان از اهل بیت(علیهم السلام) بر آمده اند . بر این اساس ، یکی از شیوه های موفق در ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) ، شبهه شناسی و شبهه زدایی است . البته شبهه زدایی باید به گونه ای نظام یافته صورت گیرد . حوزه های علمیه ، صدا و سیما ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، سازمان تبلیغات اسلامی ، مسئولان نظام و ... در این زمینه وظایف سنگینی دارند . تغذیۀ فرهنگی و شناساندن درست اهل بیت (علیهم السلام) ، جوانان را از آسیب ها و شبیخون فرهنگی دشمن حفظ می کند . *محورهای پژوهش :1 – اهمیت و جایگاه محبت اهل بیت (علیهم السلام) از نظر آیات و روایات . 2 – اهمیت محبت اهل بیت از منظر اندیشمندان اهل سنت . 3 – وظایف جوانان ، خانواده و نهاد های مسئول در ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) . 4 – نقش ابزارهای هنری از جمله :شعر ، نقاشی ، فیلم ، سینما و ... در ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) . 5 – نقش زیارت و توسّل در ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) . 6 – عوامل و زمینه های ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) . 7 – آثار و فواید محبت اهل بیت (علیهم السلام) . 8 – شیوه ها و ابزار ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) . 9 – موانع و آفات ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) . *منابع پژوهش : 1 – ترجمۀ تفسیر المیزان ، ج 17-18 ، ذیل آیۀ 23 سورۀ شوری . 2 – تفسیر نمونه ، ج 20 ، ذیل آیۀ 23 سورۀشوری . 3 –مرتضی مطهری ، جاذبه و دافعه علی (علیه السلام) . 4 0 مرتضی مطهری ، تعلیم و تربیت در اسلام . 5 – مصطفی دلشاد تهرانی ، ماه مهرپرور ، از ص 421-446 . 6 – جواد محدّثی ، عشق برتر . 7 – حسین مظاهری ، جهاد با نفس ، ج 2 ،از ص 119 – 138 . 8 – محمد باقر مجلسی ، بحارالانوار ، ج 27 ، از ص 51- 254 . 9 – حبیب الله طاهری ، درس هایی از اخلاق اسلامی ، از ص 151- 156 . 10 – مرتضی مطهری ، ولاء ها و ولایت ها . 11 – محمد محمدی ری شهری ، اهل بیت (علیهم السلام) در قرآن و حدیث ، ج 1و2 .

پی نوشت ها :

1. شوری (42) آیۀ 23 .
2. بحارالانوار ، ج22 ،ص 315 .
3. احتجاج طبرسی ، ج 1 ، ص 198 .
4. احزاب (33) آیۀ 21 .
5. احقاق الحق ، ج 5 ، ص 42 .
6. علامه بحرانی ، العوالم ، ج 11 ، ص 552 .
7. همان .
8. علامه امینی ، الغدیر ، ج 2 ، ص 361 .
9. بحارالانوار ، ج 7 ، ص 203 .
10. همان ، ج 2 ، ص 206 .
11. مفاتیح الجنان ، زیارت جامعه .
12. ینابیع الموده ، ص 277 .
13. همان ، ص 448 .
14. تاریخ دمشق ، ج 2 ، ص 162 .
15. بحارالانوار ، ج 2 ، ص 31 .
16. غرر الحکم و درر الکلم ، حدیث 6169 .
17. ینابیع الموده ، ج 1 ، ص 78 .
18. جواد محدّثی ، برگ و بار ، ص 59 .
19. اقتباس از : جواد محدّثی ، عشق برتر ،ص 13-12 .
20. برداشت از : جاذبه و دافعۀ علی (علیه السلام) ، ص 38-35 .
21. همان ، ص 24 .
22. میزان الحکمه ، ح 15248 .
23. همان ، ح 15252 .
24. همان ، ح 15266 .
25. محمد دشتی ، ترجمۀ نهج البلاغه ، ص 248 – 240 .